Jest pytanie prawne w sprawie opłat

Sąd Rejonowy w Poznaniu w toku rozpoznawania skargi na orzeczenie referendarza sądowego, postanowieniem z dnia 17.10.2007 r., sygn. akt XIX 6286/07, przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące dwa zagadnienia prawne dotyczące zasad zwrotu 3/4 opłaty od pozwu:

1. „.Czy w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym, będących jednocześnie sprawami rozpoznawanymi w postępowaniu upominawczym po uprawomocnieniu się nakazu zapłaty powodowi należy z urzędu zwrócić ¾ uiszczonej opłaty od pozwu w trybie art. 79 ust. 1 pkt 2 lit. c) ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 167 poz. 1398 z późn. zm.). w szczególności w sytuacji, gdy uiszczona opłata sądowa od pozwu była równa opłacie podstawowej, o której mowa w art. 14 cyt. ustawy, czyli wynosiła 30,00 zł;

2. Czy — w przypadku pozytywnej odpowiedzi na pytanie I — w nakazie zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym należy zasądzić od pozwanego na rzecz powoda całość uiszczonej przez powoda opłaty sądowej od pozwu, czy też tylko 1/4 tej opłaty, czyli tę część, która nie podlega zwrotowi w trybie art. 79 ust. I pkt 2 lit. c) ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2005 r.. Nr 167 poz. 1398 z późn. zm.).”

Uzasadnienie

W rozpoznawanej sprawie powód w dniu 27 marca 2007 r. wniósł powództwo o zapłatę kwoty 1289.86 zł z odsetkami przeciwko pozwanemu. Ponadto, powód zawarł w pozwie żądanie zasądzenia kosztów procesu, w tym kosztów sądowych wg norm przepisanych, w tym opłaty w wysokości 30,00 zł, kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 180,00 zł i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17.00 zł, natomiast w razie uprawomocnienia się nakazu zapłaty wniósł o zwrot ¾ wniesionej opłaty na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 2 lit. c) ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2005 r.. Nr 167 poz. 1398 z późn. zm., zwanej dalej u.k.s.c.)

Sprawa na podstawie art. 505(1) pkt 1 k.p.c. podlegała rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, gdyż roszczenie wynikało z umowy, a wartość przedmiotu sporu nie przekraczała 10.000,00 zł. a zatem należna opłata od pozwu wynosiła — zgodnie z art. 28 pkt 1 u.k.s.c. — 30,00 zł. Opłata w przepisanej wysokości została uiszczona przez powoda wraz z pozwem. Zarządzeniem Referendarza Sądowego z dnia 11 czerwca 2007 r. sprawa została zakwalifikowana do rozpoznania w postępowaniu upominawczym i w tym samym dniu Referendarz Sądowy wydal nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, uwzględniając w całości powództwo i zasądzając na rzecz powoda od pozwanego kwotę 227,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. w tym kwotę 180.00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Nakaz zapłaty nie został zaskarżony i uprawomocnił się z dniem 13 lipca 2007r.

Postanowieniem z dnia 23 lipca 2007 r. Referendarz Sądowy oddalił wniosek powoda o zwrot ¾ opłaty od pozwu. Rozstrzygnięcie to uzasadnił tym, że dokonanie zwrotu opłaty prowadziłoby do obejścia przepisów o opłacie minimalnej (art. 14 ust. 1 u.k.s.c.), a także do bezpodstawnego wzbogacenia powoda, na którego rzecz została zasądzona od pozwanego cała uiszczona opłata od pozwu.

Orzeczenie to zaskarżył powód skargą z dnia 13 sierpnia 2007 r. złożoną w terminie, zarzucając zaskarżonemu rozstrzygnięciu naruszenie art. 79 ust. I pkt 2 lit. c) u.k.s.c. i błędne przyjęcie, że przepis ten nie stanowi podstawy do zwrotu 3/4 opłaty od pozwu, od którego została pobrana opłata w wysokości 30,00 zł i wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia przez zarządzenie zwrotu na rzecz powoda 3/4 uiszczonej opłaty od pozwu, tj. kwoty 22,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od uprawomocnienia się nakazu zapłaty.

Rozpoznając skargę, jako sąd II instancji, na podstawie art. 398(23) § 2 k.p.c., Sąd Rejonowy w Poznaniu powziął wątpliwości wyrażone w sentencji niniejszego postanowienia.

Będący podstawą spornej kwestii przepis art. 79 ust. 1 pkt 2 lit. c) u.k.s.c. został ustalony w obecnym brzmieniu przez ustawę z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2006 r., Nr 21 poz. 123). Nowelizacja ta zmieniała mechanizm obciążania powoda opłatą sądową od pozwu w sprawie podlegającej rozpoznaniu w postępowaniu upominawczym. Mianowicie, nałożyła na niego ciężar uiszczenia całości opłaty w momencie złożenia pozwu, z perspektywą otrzymania z urzędu zwrotu 3/4 opłaty po uprawomocnieniu się nakazu zapłaty. Omawiana regulacja weszła w życic z dniem 10 marca 2007 r., a zatem niewątpliwie stosuje się do niniejszej sprawy, bowiem pozew wpłynął w dniu 27 marca 2007 r.

Stosowanie opisanego powyżej mechanizmu budzi poważne wątpliwości w sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym. W postępowaniu tym, zgodnie z art. 28 u.k.s.c. od pozwu pobiera się opłatę stałą, w wysokości zależnej od wartości przedmiotu sporu. Zgodnie z pkt 1 cyt. przepisu, opłata ta w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 2000,00 zł wynosi 30,00 zł, a więc jest równa opłacie podstawowej, o której mowa w art. 14 u.k.s.c. Opłata ta zaś (stosownie do treści art. 14 ust. 3) stanowi minimalna opłatę, którą strona jest obowiązana uiścić od pisma podlegającego opłacie, chyba że ustawa stanowi inaczej. Niewątpliwym jest (w braku odmiennego zastrzeżenia ustawowego), że w obecnym stanie prawnym nie ma przypadku, by należna opłata sądowa od pozwu wynosiła mniej niż 30,00 zł. Wobec tego należy przyjąć, że wolą ustawodawcy jest, aby w każdym procesie cywilnym została uiszczona na rzecz Skarbu Państwa co najmniej taka opłata. Tymczasem, gdyby przyjąć obowiązek zwrotu ¾ opłaty w postępowaniu uproszczonym, faktycznie uiszczona na rzecz Skarbu Państwa opłata wyniosłaby 7,50 zł (1/4 X 30,00 zł); Sąd Rejonowy jest zdania, że prowadziłoby to do faktycznego obejścia przepisów o opłacie podstawowej.

Niezależnie od powyższego, wątpliwości budzi także stosunek między omawianym przepisem o zwrocie części uiszczonej opłaty a przepisami regulującymi zwrot kosztów procesu. Podstawowy w tym względzie art. 98 § 1 k.p.c. statuuje zasadę zwrotu od strony przegrywającej (pozwany) na rzecz strony wygrywającej (powoda) zwrotu kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw. Niewątpliwie (z uwagi na treść art. 98 § 2 k.p.c.) opłata sądowa zalicza się do kosztów niezbędnych i celowych z punktu widzenia tego przepisu. Zdaniem Sądu Rejonowego nie ma podstaw do zasądzenia od pozwanego w nakazie zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym jedynie części opłaty w wymiarze ¼ — przecież powód poniósł ciężar kosztów sądowych w całości (w omawianej sprawie — w wymiarze 30,00 zł), nie zaś w ¼, a zatem zasądzenie na jego rzecz tylko części opłaty byłoby niczym nieuzasadnionym ograniczeniem słusznych żądań powoda. Nadmienić należy, że na tle stosunku przepisów o zwrocie opłaty do przepisów o zwrocie kosztów procesu zapadały orzeczenia w dawnym stanie prawnym — w postanowieniu z dnia 15.09.1977 r., II CZ 81/77, publ. OSNC 1978/5-6/101 Sąd Najwyższy dał wyraz przekonaniu, iż wyłożone na celową czynność procesową opłaty sądowe, których zwrot mogła strona wygrywająca uzyskać od Skarbu Państwa (kasy sądowej) na zasadzie art. 36 [dawnej] ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 110), tracą charakter kosztów niezbędnych i dlatego strona wygrywająca nie może skutecznie żądać ich zwrotu od przegrywającego przeciwnika; treść tego orzeczenia została powtórzona także w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17.01.1992 r. I ACr 2/92, publ. OSA 1993/9/68. Orzeczenia te jednak, zdaniem Sądu Rejonowego, nie przystają do powstałego w nowym stanie prawnym szczególnego mechanizmu zwrotu opłaty. Sytuacja ta bowiem jest diametralnie odmienna — powód nie może tu żądać zwrotu od Skarbu Państwa części uiszczonej opłaty w toku postępowania, lecz dysponuje jedynie ekspektatywą takiego zwrotu po jego prawomocnym zakończeniu. Nie można zatem w momencie orzekania wyłączyć tej części opłaty z zakresu kosztów niezbędnych i celowych, a więc — podlegających zwrotowi od pozwanego. na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

Przyjęcie zaś, że przedmiotowe 3/4 opłaty podlega najpierw zasądzeniu od pozwanego w nakazie zapłaty, a następnie, po jego uprawomocnieniu, zwrotowi w trybie art. 79 ust. 1 pkt 2 lit. c) u.k.s.c. — o co wnioskuje powód w niniejszej sprawie — jest zdaniem Sądu Rejonowego trudne do pogodzenia z punktu widzenia sprawiedliwości skutków rozstrzygnięcia. Wytworzyłoby to bowiem sytuację, w której powód byłby bezpodstawnie wzbogacony o przedmiotową kwotę, którą raz otrzymałby ze Skarbu Państwa, a następnie mógłby drugi raz tę samą kwotę wyegzekwować od pozwanego. W obecnym stanie prawnym nie można bowiem dopatrzyć się środków obrony dla pozwanego przed takim rozstrzygnięciem — ewentualne zażalenie na postanowienie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności nie byłoby skuteczne, gdyż w postępowaniu klauzulowym sąd nie jest uprawniony do badania zasadności tytułu wykonawczego w żadnej jego części. Również nie sposób doszukać się w wytworzonej w ten sposób sytuacji podstaw do złożenia powództwa opozycyjnego, o którym mowa w art. 840 § 1 k.p.c.

Przedstawione zagadnienie, w nowym stanie prawnym nie było jeszcze przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego ani też rozważań doktrynalnych. Pośrednio jednak warto wskazać na treść uzasadnienia uchwały SN z 26 kwietnia 2007 r., III CZP 138/06, LEX nr 244439. Zapadła ona wprawdzie na tle innego zagadnienia prawnego, czyli stosunku przepisów o wymiarze opłat dla różnych rodzajów postępowań odrębnych: uproszczonego. upominawczego i gospodarczego, niemniej jednak w uzasadnieniu została wyrażona pewna ogólniejsza teza, iż „kolizje związane z zazębianiem się i nakładaniem postępowań odrębnych należy natomiast rozwiązywać, stosując zasadę, że przepisy bardziej szczegółowe, a więc odchodzące dalej od przepisów normujących postępowanie procesowe „zwykle” i nakładające na strony ostrzejsze rygory, wyprzedzają przepisy o charakterze ogólniejszym, których odrębności od procesu „zwykłego” są mniejsze. W konsekwencji, przepisy o postępowaniu uproszczonym wyprzedzają przepisy o postępowaniu w sprawach gospodarczych. Rozpoznanie sprawy gospodarczej w postępowaniu uproszczonym oznacza natomiast zastosowanie przepisów właściwych dla tego postępowania, w tym także przepisów dotyczących kosztów sądowych”. Zdaniem Sądu Rejonowego, tezę tę można rozciągnąć również na stosunek pomiędzy unormowaniami dotyczącymi postępowania uproszczonego i postępowania upominawczego, co sytuuje przepisy o postępowaniu uproszczonym jako lex specialis wobec przepisów o postępowaniu upominawczym — także jeśli chodzi o omawiane zagadnienie zwrotu części opłaty.

Z drugiej jednak strony, argumentacja skarżącego – powoda również nie daje się w całości, bez poważnych wątpliwości odeprzeć. Opłata sądowa jest niewątpliwie należnością o charakterze fiskalnym, należną Skarbowi Państwa od strony na mocy imperium, nie zaś na zasadzie ekwiwalentności świadczeń. Przepisy regulujące tego typu należności powinny być zatem interpretowane ściśle, niedopuszczalna jest wykładnia rozszerzająca. Należy się także kierować regułami wykładni językowej. a dopiero gdy nie daje ona jasnych, jednoznacznych rezultatów — z dużą dozą ostrożności można stosować inne reguły interpretacji: celowościowe i systemowe. Jak słusznie zauważa powód, z literalnej treści uregulowań w obecnym kształcie nie wynika jasno, jakoby ustawodawca rozróżnił na gruncie u.k.s.c. postępowanie upominawcze zwykłe i postępowanie upominawcze uproszczone. Nie ma także wyraźnego wymogu uiszczania w każdej sprawie opłaty w kwocie co najmniej 30,00 zł, choć sformułowanie art. 14 ust. 3 u.k.s.c. może dawać pośrednio asumpt do takiego rozumowania. Stąd Sąd Rejonowy powziął wątpliwości, czy niedokonanie zwrotu na rzecz powoda 3/4 uiszczonej opłaty od pozwu (wbrew literalnemu brzmieniu przepisu art. 79 ust. 1 pkt 2 lit. c) u.k.s.c., jeżeli rozpatrywać go w oderwaniu od przepisów o postępowaniu uproszczonym) nie będzie oznaczało nieuzasadnionego obciążenia fiskalnego zastosowanego wobec powoda.

Reasumując — w ocenie Sądu Rejonowego nowelizacja przepisów u.k.s.c. wprowadzona ustawą z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2006 r.. Nr 21 poz. 123) doprowadziła do poważnej niespójności pomiędzy uregulowaniami art. 98 § 1 k.p.c. oraz art. 79 ust. 1 pkt 2 lit. c) u.k.s.c. rozważanymi w związku z art. 28 u.k.s.c. i art. 14 ust. 1 i 3 u.k.s.c. Wątpliwości na tym tle nie da się rozstrzygnąć wyłącznie w oparciu o literalną, językową wykładnię w/w przepisów.

Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 390 k.p.c.. w zw. z art. 397 2 k.p.c. i art. 39823 2 k.p.c. Sąd Rejonowy orzekł jak w sentencji postanowienia.